Dari Abu Beureuèh sampoë Keu Hasan Tiro

Kontroversi njoë seubeutôi djih mantong sampoë ‘an sa’ah njoë. Na njang kira, lheuh Daud Beureuèh trôen gunong, gobnjan hana lé teulibat lam peukara politèk. Perlawanan njang diusông lè GAM, sjit hana meukaèt meu batjut pih deungon DI/TII.

“Hasan Tiro djituntut mardèhka, meunjo DI/TII geumeulawan kareuna keutjiwa.” Kheun M. Jasin, beukaih Pangdam Iskandar Muda njang djikira meuasè bak djak raju Daud Beureueh trôen gunong.

Bukon Jasin mantong, tokoh-tokoh senior di Atjéh le njang sapeu kheun deungon argument njan. Dalam saboh tulèsan di Koran Republika, almarhum Ali Hasjimy, beukaih Gubernur Atjèh geupeuputôh hubôngan antara GAM deungôn Abu Beureueh. Meunurôt gobnjan, GAM dan Hasan Tiro nakeuh geurakan criminal, meunjo DI/TII nakeuh betoi-beutoi geurakan politèk.

Han djeut keu hirëun meunjo bak awai perlawanan GAM, Pemerintah Indonesia dipeusuna awak njan seubagoe Gerombolan Pengatjau Keamanan (GPK). Lakap criminal dipeutimôh untôk dji peuputôh dukôngan dari pengikôt Daud Beureueh njang meutjuhu seubagoe legend bagi ureung Atjéh.

Tapi teunjata, useuha untôk peulakap GAM seubagoe keulompok criminal pih hana meuasè. Hasan Tiro ka teulandjô djeut keu icon perlawanan rakjat njang barô, teuleubéh-leubéh bak masa Orde Baru. Tjuba kalôn nan-nan tokoh njang phôn meugabông u dalam GAM. Le that nibak ureung njan nakeuh beukaih peudjuang DI/TII. Lagèe Teungku Iljas Leubé dan Daud Husin atawa Daud Paneuk. Iljas nakeuh ulama njang tjukôp that di hiroe di Aceh Teungeh dan droeneuh njan nakeuh peundukông seutia Daud Beureueh. Dalam seuneusôn cabinet GAM njang awai, Iljas djipeutjaja seubagoe Meutri Keuhakiman, dan Daud Paneuk seubagoe Panglima Angkatan Meuseundjata.

Baihaqi, beukaih pasukan DI/TII na tom neukheun bahwa keuputôsan Iljas djak dukông GAM tjit kareuna keutjiwa keu peurangoe Pemerintah njang teunjata hanja djimeudjandji-djandji mantong keu Atjéh. “Iljas tjukôp that djihiroe keu su-ëu agama. Watée sjari’at Islam hana meudjalan di Atjéh, gobnjan njang palèng that beungèh.” Kheun Baihaqi njang teunjata sipupu Iljas.

Padahai, watée Daud Beureueh trôn gunông, Peumeurintah ka djimeudjandji akan djibri lhée boh keuistimewaan keu Atjéh ; Sjari’at Islam, peundidèkan dan budaja. Tapi teunjata, mandum djandji njan djikhianat. Maka handjeut keu hireun, watée Hasan Tiro peunjata perlawanan bak akhè thôn 1970, Iljas djeut keu urueng njang phon djôk dukôngan.

Watée GAM mantong lam beuntuk reuntjaca, khuen Baihaqi, seubeutôi djih kalheuh djibri haba keu Daud Beureueh akan hai njan. Malèngkan kareuna Abu Beureueh han sanggôp lè geu grak seundjata kareuna bak thôn 1976, watée Hasan Tiro woe u Atjéh njang keu dua go, Abu Beureueh ka meu umu 77 thôn.

“Ayahanda hana perlée neudjak meuprang. Bah kamoe njang meuprang. Kamoe perlée dukungan droenueh mantong.” Lagée njan geubudjok lè Hasan Tiro bak Abu Beureueh lagée djitjinto lè Baihaqi u bak Atjéh Kita.

Seubagoe asisten pribadi Abu Beureueh, Baihaqi tjukôp that meuho dialog njan. Peu lom, gobnjan mantong na hubôngan darah ngôn Iljas Leubé. “Meunjo takheun Daud Beureueh dukông Hasan Tiro, mungkèn pih beutôi.” Kheun droneuh njan. Bida djih, bak masa DI/TII, Daud Beureueh geupeunjata perlawanan seucara reuseumi dan teubuka keu mandum masjarakat Atjéh, tapi di masa GAM, droeneuh njan le neu-iem.

Hubôngan Daud Beureueh ngon Hasa Tiro seubeutôi djih na tom brôk. Lam buku “Sejarah dan Kekuatan Gerakan Aceh Merdeka, wartawan Neta S Pane djituléh, watée woe u Atjéh bak thôn 1975, Daud Beureueh na tom djok péng Rp. 12,5 juta u bak Hasan Tiro untôk bloe seundjata. Tapi watée sa’ah geu woe lom bak thôn 1977, tjukôp that teukeudjet tokoh-tokoh GAM kareuna hana geutemeu lagée meukeusud. “Hasan Tiro tjuma peuwoe lhée krak pistoi jeunèh Colt dan dua krak seundjata double loop. Padum-padum droe tokoh GAM geu éjék bahwa seundjata njan paléng sép keu tapoh bui uteun.” Geutuléh lé Nata njang djinoe geuurôh Lembaga Pengamat Polri (Gamatpol).

Bathat pih meunan, Daud Beureuèh hana beungèh keu Hasan Tiro. Dukôngan Daud Beureuèh keu GAM djipeubeuôi sjit lè Zakaria, tokoh GAM njang tinggai di Thailand. Meunurôt Zakaria, watéë Hasan Tiro peuget pendidèkan pulitèk lam uteun, na padum-padum go Daud Beureuèh geukirèm beunantu keu ureung njan. “ Lôn kajèm that geu jue lè Daud Beureuèh untôk peusampoe beunantu njan,” aku Zakaria.

Beunantu njang geubri kon péng mantong, tapi na sjit bahan makanan keu Hasan Tiro dan peungikôt geuh. Dukôngan Daud Beureuèh keu GAM bak masa njan geubri kareuna Hasan Tiro meu’azam untôk peudong nanggroë Islam di Atjéh. Zakaria pih teumasôk sidroë peundukông Hasan Tiro njang palèng seutia. Bak watéë Operasi Milité thôn 1983, Zakaria meuasè dji pluëng u Malaja. Meurumpok acehkita ngon Zakaria seuneulheuh di Thailand, dua thôn njang ka u likôt.

Dalam barèsan GAM, Zakaria njang sa’ah njoë ka meu umu 69 thôn, diangkèë sebagoë Menteri Pertahanan njang djipeuduëk di Thailand. Zakaria djeut keu ureung peuntèng sebagoë ureung peuna seundjata keu GAM. Seundjata njan dibloë dari bataih nanggroë Kambodja dan Vietnam, lheuh njan djikirèm rot binèh pantè Malaj u Atjéh Timu.

Zakaria meukisah, untôk peusampoë beunantu dari Daud Beureuèh keu Hasan Tiro, Zakaria haruih tjukôp that hati-hati. Saweub, mulai thôn 1977, sithôn ‘an lheuh GAM dji peunjata, Pemerintah mulai djikirèm tantra u Atjéh.

Lheuh Hasan Tiro riwang u Amerika bak 1979, keukuatan GAM hana meusurôt. Makèn trèb, ureung ikôt meutamah le. Intelidjén TNI keudroë dipeugah-peugah djiteupeuë bahawa Daud Beureuèh na geubri dukôngan moral keu GAM. Untôk ditjeugah bek sampoë meuluwah peungarôh ulama njan, lam sabôh operasi intelidjén yang djipimpin uléh Lettu Sjafrie Sjamsoeddin (djinoë Sekdjén Departemén Pertahanan deungôn pangkat Maydjén), bak uroë beuleuën 1 Mei 1978, Daud Beureuèh djiba seutjara paksa. Gobnjan hana kuasa untôk meulawan kareuna ka djibius. Daud Beureuèh djiba u Medan lheuh njan dji peu pho u Djakarta untôk djipeuduë bak saboh rumôh njang ceudaih di wilajah Tomang, Djakarta Barat, seubagoë tahanan lam tjeuntra meuëh.

Njoë seubagoë useuha djidjak peu ungsi Daud Beureuèh  kali njang keudua, lheuh thôn 1971 djipaksa djak keulilèng Irupa untôk djitjeugah peungarôh droëneuh njan bék sampoë meuluwah di Atjéh watéë pemilu. Daud Beureuèh nakeuh sidroë peundukung PPP.

Sa’ah Abu Beureuèh tinggai di Djakarta, operasi peuhantjô GAM djipeuget raja-raja. Sidroë keu sidroë ureung-ureung njang toë ngon Hasan Tiro keumah. Lagéë Dr. Muchtar Hasbi, sidroë inteléktual muda Atjéh, 35 thôn, meuninggai djisiksa. Manjét geuh djipulang keu keuluarga lam keudaan teulhôn. Muchtar Hasbi nakeuh Perdana Meuntroë phôn GAM.

Dr. Zubir Mahmud, 29 thôn, njang lam cabinet GAM djipeutjaja seubagoë Meuntroë Sosial, pih keumah djitimbak hana dji-ôh dari rumôh geuh bak buleuën Mei 1980. Laèn nibak njan, Teungku Haji Iljas Leubé njang djeut keu geunantoë Muchtar seubagoë Perdana Meuntoë,pih keumah bak ujông aneuk beudè bak buleuën Juli 1982.

Seudjarawan Aceh djipeugah, Daud Beureuèh seubeutôi djih keutjiwa djipinah u Djakarta. Seulaèn kareuna ruang geurak djipeubataih, gobnjan pih seudèh djipeudji-ôh ngon murid-murid geuh. Gobnjan teuhalang untôk peusampoë adjaran-adjaran Islam. Gobnjan pih handjeut lé djeut keu Imum Meusdjid. Tapi droëneuh njan hana kuasa meulawan kareuna keusihatan pih ka leumôh. Gobnjan tinggai di Djakarta deungôn aneuk dan cuco geuh ateuh facilty njang djibri le Pemerintah.

Rangoë Teungku Daud Beureuèh njan djirasa lè rakan dan murid-murid geuh. Padum-padum droë ureung njang toë ngon gobnjan, lagéë Ali Hasjmi (bak watéë njan seubagoë Rektor IAIN Ar-Raniry lheuh pansiôn dari Gubernur Atjéh) dan Teungku H. Abdullah Ujông rimba (Keutuha MUI Atjéh), geudjak lobi Waki Présidén  Adam Malik untôk djeut peuwoë Daud Beureuèh u Atjéh. Ureung njan geudjamin, seulama di Atjéh, Daud Beureuèh han akan geubri untôk djak lawan Pemerintah, peulom menjo djak dukông GAM.

Harapan njan teukabul. Bak thôn 1982 ulama njang djeut keu simboi perlawanan njan gisa u bumoë Seulanga. Tapi malang, thôn 1985, gobnjan rhet dari ateuh teumpat èh sampoë teuleuëng éngé bak punggông geuh meukilah. Lheuh keudjadian njan droëneuh njan handjeut lè geudong. Djamèë- djamèë njang trôk djak saweuë teutap geuteurimong lagèë biasa. Legenda Atjéh njan akhè djih neuwoë u bak Allah bak uroë buleuën 10 Juni 1987.

Tubôh geuh djiseumijub di mijub bak mamplam di leuën Masjid Baitul A’la lil Mudjahidin di Beureunuën. Mandum Atjéh meuduka. Dari watéë njan, ubèna tragedy meu ulang-ulang trôh u Atjéh Seuramoë Meukah. Dua thôn lheuh neuwoë droënueh njan u bak Allah. Tanôh Rintjông meukeubeuëng darah dengôn djipeuteutap Operasi Djaring Merah atau djipeuteutap seubagoë Daerah Operasi Milité (DOM).

‘An lheuh ka hana lè Daud Beureueh, Hasan Tiro pih ka djeut keu simboi perlawanan njang baro, leungkap ngon mandum kontroversi djih. []

Sumber : Ditardjim dari web djiran...